Tehlike ve İşletilebilirlik Analizi (HAZOP) Nedir?


HAZOP ÇalışmasıHazard and Operability kelimelerinin kısaltmasıdır ve “Tehlike ve İşletilebilirlik” olarak dilimize çevrilebilir. Özellikle kimya sanayisinde tehlikelerin belirlenmesi için en çok kullanılan yöntem olarak karşımıza çıkmaktadır.

HAZOP Çalışması IEC 61882 standardı ile çerçevesi belirlenmiş bir yöntemdir. IEC 61882 standardı HAZOP Çalışmasının gerçekleştirilmesi esnasında uygulanması gereken minimum gereklilikleri ortaya koymaktadır.

Proses Güvenliği Yönetimi sürecinde gerçekleştirilen tehlike belirleme ve risk analizi çalışmalarında kullanılan aracın seçimi oldukça önemlidir. Seçilen tekniğin hatalı olması doğru senaryoların oluşturulamaması ve hatalı yatırım kararları alınmasına neden olabilir. “Kimyasal Proses Güvenliği Merkezi” (CCPS- Center for Chemical Process Safety) yayınları içerisinde “Tehlike Değerlendirme Prosedürleri” (Guidelines for Hazard Evaluation Procedures) kitabı tehlike belirleme araçlarının seçimi ile ilgili yol gösterici bir seçim yöntemi belirlemiştir.

Checklist What-If Hazop Lopa FTA ETA Diagram
Proses Tehlike Analizleri Spektrumu

Tehlike ve İşletilebilirlik Analizi (HAZOP) Nasıl Uygulanır?


Tehlike ve İşletilebilirlik Analizi (HAZOP Çalışması) kimyasal üretim proseslerinin değerlendirilmesi amacıyla geliştirilmiştir. Fakat daha sonra etkinliğinin ispatlanması ve pek çok farklı endüstride uygulanabilir olduğu anlaşıldıktan sonra yazılım geliştirme gibi pek çok alanda önemli bir tehlike belirleme ve risk değerlendirme aracı olarak kullanılmaktadır.

Tehlike ve İşletilebilirlik Analizi (HAZOP Çalışması) Çalışmasının en önemli artısı çalışma sonucundaki çıktıları tehlikelerin ve işletilebilirlik sorunlarının sistematik bir biçimde ortaya çıkartmasıdır. HAZOP Çalışmalarının karakteristik özelliği tasarımın veya sistemin önemli görülen parçalarına bir lider eşliğinde multidisipliner birtakım oluşturularak, oturumlar halinde analiz edebilmektir.

HAZOP Çalışması ikili değişken metodu yaklaşımı ile gerçekleştirilir. Çalışma sistematiği incelendiğinde HAZOP Çalışması gerçekleştirilecek tesiste öncelikle çalışma amacına uygun bir takım belirlenmesi gerekliliği oluşur. Takımın oluşturulması ve takvimin belirlenmesi sonrasında HAZOP Çalışmasında değerlendirmesi yapılacak tesis parçaları düğüm noktalarına (NODE) ayrılır. Düğüm noktaları (NODE) HAZOP çalışmasının doğru yapılabilmesi için özenle ve HAZOP standart ve yol gösterici yayınlarına uygun yapılmalıdır. Düğüm noktaları belirlendikten sonra her düğüm noktası ikili değişken metodu ile analiz edilmelidir.

İkili değişken metodu parametre ve yardımcı kelime ile rutin operasyondan sapmaları belirlemek için kullanılır. HAZOP Çalışmasında kullanılan parametrelerden birkaçı aşağıdaki tabloda verilmiştir;

  • Akış
  • pH
  • Korozyon
  • Seviye
  • Basınç
  • Partikül Boyutu
  • Sıcaklık
  • Kompozisyon
  • Zaman
Akış pH Partikül Boyutu
Sıcaklık Kompozisyon Korozyon
Seviye Zaman Basınç

Belirlenen parametreler yardımcı kelimeler yardımı ile sapma haline getirilir. “Seviye” parametresini yardımcı kelime kullanarak aşağıdaki şekilde sapma haline getirebiliriz;

HAZOP Parametre Yardımcı Kelime Sapma
HAZOP Çalışmasında Parametre ve Yardımcı Kelimenin Sapma Haline Getirilmesi

Her düğüm noktası (NODE) için belirlenen tüm parametreler, yardımcı kelimeler yardımı ile sapmalar haline getirilir ve her sapma bu sapmaya neden olabilecek tüm kök sebeplerin ve oluşabilecek tüm sonuçların değerlendirilmesi ile analiz edilir.

Tehlike ve İşletilebilirlik (HAZOP) Analizi Aşamaları


Tehlike ve İşletilebilirlik Analizi proses güvenliği kapsamında gerçekleştirilen tehlike belirleme risk analizi ve risk yönetimi süreçlerinde çok önemli bir araçtır. HAZOP Çalışması ile prosesimizde proses kazası yaşayabilme ihtimalimiz olan senaryolar ve mevcut korunma yöntemlerimizin yeterliliğini kalitatif olarak analiz etme fırsatı yakalarız. HAZOP Çalışması ile fonksiyonel güvenlik (IEC 61511) kapsamında gerçekleştirilecek SIL gereksiniminin belirlenmesi çalışmalarına alt yapı hazırlığı yaparız. HAZOP Çalışması sonucunda mevcut önlemlerimizin yeterli olmadığını düşündüğümüz senaryolar sayısal değerlendirme metotlarına güvenlik enstrumanlı fonksiyon (Safety Instrumented Function – SIF) olarak aktarılır. Daha sonra belirlenen güvenlik enstrumanlı fonksiyonların (Safety Instrumented Function – SIF) güvenlik bütünlük seviyelerini (Safety Integrity Level – SIL) belirleyebilir ve güvenlik enstrumanlı sistemlerimizin (Safety Enstrumented System – SIS) tasarımını gerçekleştirebiliriz.

Tehlike ve İşletilebilirlik Analizi bir tür beyin fırtınası çalışmasıdır ve multidisipliner bir ekip tarafından gerçekleştirilmesi önerilmektedir. Bu durum çalışmanın olabildiğince ayrıntılı gerçekleştirmesini sağladığı gibi çalışma süresini de olumsuz yönde etkileyebilir. Bu noktada doğru kişilerin yeterli sayıda HAZOP Çalışmasına katılmaları HAZOP liderleri tarafından önerilmektedir. Ayrıca HAZOP Çalışalarının etkin ve verimli olabilmesi için de aşağıdaki doküman ve bilgilere ihtiyaç duyulmaktadır;

Proses Tehlike Analizlerinin tümünde olduğu gibi tehlike ve İşletilebilirlik analizi içerisinde süre en önemli verim faktörüdür. Çalışma süresinin başlangıçta doğru belirlenmesi çalışma sürecinde takım üyelerinin motivasyonunu olumlu yönde etkileyecektir. Bu noktada çalışma öncesinde sürenin belirlenmesi tavsiye edilmektedir.

Proses Tehlike Analizi Çalışma Süresi
Hazop Çalışma Süresini Etkileyen Faktörler

Tehlike ve İşletilebilirlik Analizi (HAZOP Çalışması)

  • Mevcut proses tehlikeleri öngörülebilir mi?
  • HAZOP analizi ne kadar etkin ?
  • Yeni bir güvenlik sistemine ihtiyacım var mı?

Anahtar Kelimeler: HAZOP, HAZOP Çalışması, Tehlike ve İşletilebilirlik Analizi, HAZOP Çalışanları, HAZOP Eğitimi, HAZOP Çalışması Hazırlıkları, HAZOP Çalışması Ekibi, HAZOP Çalışması Hazırlığı