ATEX Uygunluk Raporu

ATEX Uygunluk Raporu Nedir?

Tesislerde üretim alanları ve depolama alanları gibi yanıcı kimyasalları ortama yayılabildiği yerlerde irili ufaklı çok sayıda elektrikli ekipman bulunmaktadır. Bu ekipmanların ex-proof özelliklerinin bulundukları tehlikeli bölgelere uygun olmaları gerekmektedir. Ex-proof özelliklerinin uygun olmasının yanı sıra bu özellikleri muhafaza etmeleri de önemli bir faktördür. Bu nedenle ekipmanın ex-proof özelliklerine uygun kablolama ve borulama elemanları kullanılmalı ayrıca bu özellikleri koruyacak şekilde kurulum ve bakımları yapılmalıdır.

ATEX Uygunluk Raporu: Patlayıcı ortamların bulunduğu ya da bulunabileceği tesislerde kullanılan ekipmanların bulundukları patlayıcı ortamlara uygun seçildiğini, uygun şekilde kurulduğunu ve bakımlarının yapıldığını belgeleyen dokümandır.

ATEX Uygunluk Raporu Neden Hazırlanmalıdır?

İşveren tarafından hazırlanan ya da hazırlatılan Patlamadan Korunma Dokümanı (PKD)’nda “Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik” gereğince tesiste kullanılan Ex-proof ekipmanların uygunluğu yazılı olarak yer almalıdır.

Ex-proof ekipmanların uygunluğu konusunda “Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik” te aşağıdaki ibare bulunmaktadır.

MADDE 10 – (1) İşveren, 6 ncı maddede belirtilen yükümlülüğünü yerine getirirken, ikinci fıkrada belirtilen hususların yer aldığı Patlamadan Korunma Dokümanını hazırlar.

(2) Patlamadan Korunma Dokümanında;

  1. Patlama riskinin belirlendiği ve değerlendirildiği hususu,
  2. Bu Yönetmelikte belirlenen yükümlülüklerin yerine getirilmesi için alınacak önlemler,
  3. İşyerinde Ek-1’e göre sınıflandırılmış yerler,
  4. Ek-2 ve Ek-3’te verilen asgari gereklerin uygulanacağı yerler,
  5. Çalışma yerleri ve uyarı cihazları da dahil olmak üzere iş ekipmanının tasarımı, işletilmesi, kontrolü ve bakımının güvenlik kurallarına uygun olarak sağlandığı,
  6. İşyerinde kullanılan tüm ekipmanın 25/4/2013 tarihli ve 28628 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğine uygunluğu,

yazılı olarak yer alır.

Ayrıca “Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat Ve Koruyucu Sistemler İle İlgili Yönetmelik” uyarınca ekipmanların patlayıcı ortamlara uygun olmasının yanında bu ekipmanların uygun şekilde işaretlenmesi de gerekmektedir.

Ex-proof ekipmanların uygun şekilde işaretlenmesi konusunda “Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler İle İlgili Yönetmelik” te aşağıdaki ibareler bulunmaktadır.

MADDE 18 – (1) CE işareti görülebilir, okunaklı ve silinemez bir biçimde ürüne veya ürünün bilgi levhasına iliştirilir. Bu durumun mümkün olmaması veya ürünün yapısı nedeniyle bu durumun garanti edilmemesi halinde ambalaja ve eşlik eden belgelere iliştirilir.

(2) CE işareti ürün piyasaya arz edilmeden önce iliştirilir.

(3) CE işaretini, imalat kontrol safhasına müdahil olan onaylanmış kuruluşun kimlik kayıt numarası izler. Onaylanmış kuruluşun kimlik kayıt numarası kuruluşun kendisi tarafından veya talimatı ile üretici veya yetkili temsilcisi tarafından iliştirilir.

(4) CE işaretini ve uygulanabildiği yerde onaylanmış kuruluşun kimlik kayıt numarasını, patlamaya karşı korunma özel işareti  , teçhizat-grup ve kategorisinin simgeleri ve uygulanabildiği yerde, Ek-2’nin madde 1.0.5’inde belirtilen bilgi ve diğer işaretlemeler takip eder.

(5) CE işaretini, diğer işaretleri, sembolleri ve dördüncü fıkrada belirtilen bilgiyi ve uygulanabildiği yerde onaylanmış kuruluşun kimlik kayıt numarasını özel bir riski veya kullanımı gösteren herhangi bir diğer işaret takip edebilir. Özellikli bir patlayıcı ortam için tasarımlanmış ürünler uygun şekilde işaretlenmelidir.

(6) Bakanlık, CE işaretini düzenleyen mevzuatın doğru şekilde uygulanmasını sağlamak için mevcut mekanizmaları temel alır ve söz konusu işaretin uygunsuz kullanımı halinde gerekli tedbirleri alır.

Ex-proof Ekipmanların Uygunluğu Nasıl Belirlenir?

Bu noktada ATEX Uygunluk Raporu devreye girmektedir. ATEX Uygunluk Raporu (Ex-proof Ekipman Uygunluk Raporu), Patlamadan Korunma Dokümanı (PKD)’nda belirlenen patlayıcı ortamlarda bulunan her bir ekipman için ATEX uygunluğunun kontrolünü, uygunsuzlukların belirlenmesi çalışmalarını ve uygunsuzlukların giderilmesi için gerekli önerileri içermektedir.

Ex-Proof Ekipmanlarla İlgili Uygunluk Durumu ve Uygunsuzluklar Nasıl Tespit Edilir?

Ex-proof ekipmanlarda koruma seviyesi, ekipman grubu, sıcaklık sınıfı, elektriksel tesisat ve topraklama tesisatı uygunluğu, ekipman sızdırmazlıkları gibi birçok konuda uygunsuzluklar bulunabilmektedir. Bu uygunsuzluklar ekipmanın yeterli koruma seviyesinde olmasına engel olmaktadır. Bu uygunsuzluklar ekipman seçimi, kurulumu ya da bakımı gibi birçok etmenden dolayı meydana gelebilmektedir.

Kurulum, bakım ya da kablolama açısından uygunlukların değerlendirilmesi için TS EN 60079-17 Standardına göre 3 çeşit muayene derecesi bulunmaktadır. Bu dereceler aşağıda özetlenmiştir.

Görsel Muayene: Ekipmanların sadece görsel olarak uzaktan incelendiği mahfazaların açılmadan ekipmanların gücü kesilmeden gerçekleştirilen muayene.

Yakın Muayene: Görsel muayeneye kıyasla ekipmanların daha yakın mesafeden incelendiği gerektiğinde inceleyen kişinin merdiven kullanarak ekipmanlara ulaştığı muayene.

Detaylı Muayene: Yakın muayeneye ek olarak mahfazalar açılarak ya da test ekipmanları kullanılarak kusurların teşhis edildiği muayene.

3 çeşit muayene içerisinde, periyodik olarak rahatça tekrarlanabilmesi ve kusurları büyük ölçüde belirleyebilmesi açısından Görsel Muayene en etkili muayene çeşididir. Görsel muayene TS EN 60079-17 standardına göre belirlenmiş 25 soruya göre ekipmanların görsel olarak incelenerek eksiklerin belirlenmesi ve giderilmesi esasına dayanmaktadır.

ProSCon Mühendislik tarafından gerçekleştirilen Görsel muayenede ekipmanlar fotoğraflanmakta, 25 soruya göre görsel olarak incelenerek eksiklikler ve uygunsuzluklar not edilmektedir. Daha sonra bu uygunsuzluklar tablo haline getirilerek uygunsuzlukların giderilebileceği önerilerle birlikte tesis yetkililerine sunulmaktadır.

Görsel muayene kapsamında tespit edilen uygunsuzluklar için ilgili standartlar incelenerek ulusal ve uluslararası kaynaklara atıf yapılarak raporlama yapılmaktadır. Örneğin, tespit edilen uygunsuzluk; “d” tipi korumaya sahip “flame-proof” ekipmanda ise TS EN 60079-1 Standardı uyarınca veya topraklama tesisatlarında ise TS EN 60079-14 Standardı uyarınca öneri yapılmaktadır.

Görsel Muayene Neleri İçermektedir?

ProSCon Mühendislik tarafından gerçekleştirilen görsel ekipman muayenesinin amacı ekipmanları söküp takmadan, gücünü kesmeden dışarıdan gözlemlenebilecek olan uygunsuzlukların (ekipman ex-proof özelliklerinin, ex-proof ekipman etiketlerinin ve kullanılan elektrik tesisatının, ekipmanın bulunduğu patlayıcı ortama uygun olmaması vb.) tespit edilmesidir. Görsel ekipman muayenesi aşağıdaki aşamalar sonucunda tamamlanır ve karşılaşılan durumlar net bir şekilde fotoğraflanarak madde madde raporlanır.

Ekipman uygunluk raporunun ilk aşaması tehlikeli bölgeler içerisinde kalan ekipman listesinin çıkartılmasıdır. Böylece muayenede hiçbir ekipmanın atlanmaması amaçlanmaktadır.

Tehlikeli bölgede bulunan ve ex-proof olan ya da olmayan tüm elektrikli ekipmanlar tutuşturucu kaynak olarak tehlike arz edebilmektedir. Tehlikeli bölgede bulunan tüm elektrikli ekipmanlar tek tek incelenip not edilerek, ex-proof özellikte olanların bu özelliklerini koruyup korumadıkları değerlendirilmelidir.

Ekipmanlarda incelenen en önemli faktör ex-proof özelliklerin bulunduğu sertifika ve ekipman üzerinde yazılı olduğu ex-proof etiketi üzerindeki ibarelerin uygunluğudur. Eğer bu özellikler bulundukları tehlikeli bölgelere uygun değilse kritik uygunsuzluk olarak işaretlenecek ve acil bir şekilde bu konuda değişiklikler ve düzeltmeler yapılması gerekecektir.

Ekipmanların ex-proof özelliklerinin uygun olması tek başına yeterli olmamaktadır. Koruma tiplerine ve bulundukları konumlara göre ekipmana güç sağlayan elektrik tesisatları (kablolar, buatlar, borular vb.) da belirli özelliklere sahip olmalıdır. Elektrik tesisatları gerek kurulum sırasında gerekse de zamanla zarar görerek uygun özelliklerini kaybedebilmektedirler.

Ekipmanlarda muayene sonucu gözlemlenen uygunsuzluklar net bir şekilde görülmesi açısından gerekli açılardan fotoğraflanmaktadır. Daha sonra ekipman kodlarıyla not alınan bu uygunsuzluklar fotoğraflarıyla birlikte tesis yetkililerine sunularak bilgi verilecektir.

Ekipman uygunsuzlukları ekipmanın cinsine ve ex-proof özelliklerine göre farklılık gösterebilmektedir. Uygunsuzluklar ekipmanın ex-proof özelliklerini koruyacak şekilde ve ex-proof ekipmanlara müdahale edebilmek adına eğitim almış kişiler tarafından giderilmelidir.

Fotoğraflanan uygunsuzlukların ekipmanın hangi bölgesinde olduğu ve hangi durumdan kaynaklandığı yetkililere anlatılarak uygunsuzluğun giderilmesine yönelik öneriler sunulmaktadır. Birçok öneri arasından tesis için en uygununun seçilerek uygulanması sağlanmaktadır.

Periyodik Ex-Proof Ekipman Muayeneleri Ne Sıklıkla Tekrarlanmalıdır?

Ekipmanlarda meydana gelecek aşınmalar, arızalar ve bu arızalardan kaynaklı bakımlar sonucunda uygunsuzluklar ortaya çıkabilmektedir. Bu nedenle TS EN 60079-17 Standardına göre muayeneler bir uzman görüşü aksini belirtmedikçe en fazla 3 yılda 1 tekrarlanmalıdır.

İş yerinde kullanılan tüm ex-proof ekipmanların “İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği” uyarınca muayeneleri yapılmalı ve uygunlukları teyit edilmelidir.

Patlayıcı ortamda kullanılan iş ekipmanları

MADDE 7/A – (Ek:RG-18/2/2022-31754)

(1) 30/6/2016 tarihli ve 29758 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili Yönetmelik (2014/34/AB) kapsamında yer alan iş ekipmanlarının periyodik kontrolü; muayene ve testlere ilave olarak anılan Yönetmeliğe uygunluğunun kontrolünü de kapsar.

(2) Patlayıcı ortamda kullanılan iş ekipmanlarının uygunluk kontrolü, iş ekipmanının ilk kurulumu da dâhil olmak üzere ekipmanın türüne göre belirlenen aralıklarla yapılır. Patlayıcı ortamda kullanılan iş ekipmanlarının uygunluk kontrolü esnasında, uygunluk belgesi kapsamındaki özelliklerin devam etme durumuna ilişkin TS EN 60079 ve TS EN ISO 80079 standart serilerine göre hareket edilir.

ATEX Uygunluk Raporu Sonucu Tespitler ve Öneriler

ATEX uygunluk çalışmaları ProSCon tarafından geliştirilen ExA inspection ile gerçekleştirilmektedir. ExA inspection tablet ve web entegrasyonlu muayene ve ex ekipman varlık yönetimi yazılımıdır.

Tesiste patlayıcı ortamlarda bulunan tüm ekipmanlar değerlendirilerek belirlenen uygunsuzluklar 4 farklı kategoriye ayrılmaktadır.

  • Kritik Uygunsuzluk: Bu uygunsuzluklar çalışma şartları için büyük tehlike arz etmektedir ve çok hızlı bir şekilde giderilmeleri gerekmektedir.
  • Majör Uygunsuzluk: Bu uygunsuzluklar çalışma şartları için tehlike arz etmektedirler ancak kritik uygunsuzluklar kadar aciliyetleri bulunmamaktadır. Bu uygunsuzluklar iyileştirme aksiyonları alınmaması durumunda bir süre sonra kritik uygunsuzluklara dönüşebilecek durumlardır
  • Minör Uygunsuzluk: Bu uygunsuzluklar kritik ve majör uygunsuzluklar kadar büyük tehlike arz etmeyen ancak iyileştirme aksiyonları alınmaması durumunda bir süre sonra kritik ya da majör uygunsuzluklara dönüşebilecek durumlardır.
  • Tavsiye: Bu uygunsuzluklar büyük ölçüde zorunlu iyileştirme çalışmalarına gereksinim duymamaktadır. Ancak iyileştirilmeleri çalışma ortamı ve ekipman sağlığı açısından faydalı olacak önerilerdir.

ProSCon Mühendislik çalışanları tarafından kategorilerine göre her uygunsuzluk çeşidi için uygun çözüm önerileri tesislere sunularak tesis için en sağlıklı çözüm yöntemlerinin belirlenmesi sağlanır. Bu çözüm önerilerinin yanında tesisin ATEX Uygunluğunun uzun süreler boyunca korunması adına ATEX süreci ile Değişim Yönetimi Sisteminin entegrasyonu sağlanmaktadır.

ATEX Uygunluk Raporu ile ilgili olarak yayımlanan teknik makaleleri incelemek istersiniz aşağıda yer alan linkleri kullanabilirsiniz.

ATEX Uygunluk ve Ex-Proof ekipmanların başlangıç, görsel ve numune muayenelerinde IECEx yetkinlik şemasına uygun eğitimlerimiz için aşağıdaki linkleri kullanabilirsiniz.

Anahtar Kelimeler:

ATEX Uygunluk Raporu, ATEX, TS EN, Standartlar, ATEX Uygunluk, Ex Ekipman, Muayene, Bakım, TS EN ISO, Tehlike, Toz, Patlama, Endüstriyel, ATEX Süreci, Ex-proof Ekipman Muayenesi, TS EN Standartları