Ex-proof Ekipman Etiketi Nasıl Olmalı?

Onur Arı

Kimya Mühendisi

Giriş

Alevlenir kimyasalları depolayan, üretimini yapan ve dolumunu yapan işletmeler depolama miktarlarından bağımsız olarak ATEX kapsamı içerisindedir. Bu noktada tesislerin “Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik” gereği Patlamadan Korunma Dokümanı hazırlaması ya da hazırlatması gerekmektedir

“Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik”te Madde 10 d) fıkrasına göre patlamadan korunma dokümanı içerisinde patlayıcı ortamlarda bulunan ekipmanların uygunluğu da değerlendirilmiş olmalıdır.

MADDE 10 – (1) İşveren, 6 ncı maddede belirtilen yükümlülüğünü yerine getirirken, ikinci fıkrada belirtilen hususların yer aldığı Patlamadan Korunma Dokümanını hazırlar.

(2) Patlamadan Korunma Dokümanında;

1. a) Patlama riskinin belirlendiği ve değerlendirildiği hususu,
2. b) Bu Yönetmelikte belirlenen yükümlülüklerin yerine getirilmesi için alınacak önlemler,
3. c) İşyerinde Ek-1’e göre sınıflandırılmış yerler,

ç) Ek-2 ve Ek-3’te verilen asgari gereklerin uygulanacağı yerler,

1. d) Çalışma yerleri ve uyarı cihazları da dahil olmak üzere iş ekipmanının tasarımı, işletilmesi, kontrolü ve bakımının güvenlik kurallarına uygun olarak sağlandığı,
2. e) İşyerinde kullanılan tüm ekipmanın 25/4/2013 tarihli ve 28628 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğine uygunluğu,

yazılı olarak yer alır.

Patlamadan Korunma Dokümanı’nın en önemli çıktılarından bir tanesi de belirlenen patlayıcı ortamları belirledikten sonra bu alanlar içerisinde bulunan elektrikli ekipmanların tespit edilmesidir. Ekipmanların tespitinden sonra bu ekipmanların bulundukları patlayıcı ortama uygun olup olmadıkları belirlenmelidir.

Ekipmanlarda incelenen en önemli faktör ex-proof özelliklerin bulunduğu sertifika ve ekipman üzerinde yazılı olduğu ex-proof etiketi üzerindeki ibarelerin uygunluğudur. Eğer bu özellikler bulundukları tehlikeli bölgelere uygun değilse kritik uygunsuzluk olarak işaretlenecek ve acil bir şekilde bu konuda değişiklikler ve düzeltmeler yapılması gerekecektir.

Yönetmeliğe Uygun İşaretleme Nasıl Olmalı?

Ex-proof ekipmanların uygun şekilde işaretlenmesi konusunda “Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat Ve Koruyucu Sistemler İle İlgili Yönetmelik” te aşağıdaki ibareler bulunmaktadır.

MADDE 18 – (1) CE işareti görülebilir, okunaklı ve silinemez bir biçimde ürüne veya ürünün bilgi levhasına iliştirilir. Bu durumun mümkün olmaması veya ürünün yapısı nedeniyle bu durumun garanti edilmemesi halinde ambalaja ve eşlik eden belgelere iliştirilir.

(2) CE işareti ürün piyasaya arz edilmeden önce iliştirilir.

(3) CE işaretini, imalat kontrol safhasına müdahil olan onaylanmış kuruluşun kimlik kayıt numarası izler. Onaylanmış kuruluşun kimlik kayıt numarası kuruluşun kendisi tarafından veya talimatı ile üretici veya yetkili temsilcisi tarafından iliştirilir.

(4) CE işaretini ve uygulanabildiği yerde onaylanmış kuruluşun kimlik kayıt numarasını, patlamaya karşı korunma özel işareti , teçhizat-grup ve kategorisinin simgeleri ve uygulanabildiği yerde, Ek-2’nin madde 1.0.5’inde belirtilen bilgi ve diğer işaretlemeler takip eder.

(5) CE işaretini, diğer işaretleri, sembolleri ve dördüncü fıkrada belirtilen bilgiyi ve uygulanabildiği yerde onaylanmış kuruluşun kimlik kayıt numarasını özel bir riski veya kullanımı gösteren herhangi bir diğer işaret takip edebilir. Özellikli bir patlayıcı ortam için tasarımlanmış ürünler uygun şekilde işaretlenmelidir.

(6) Bakanlık, CE işaretini düzenleyen mevzuatın doğru şekilde uygulanmasını sağlamak için mevcut mekanizmaları temel alır ve söz konusu işaretin uygunsuz kullanımı halinde gerekli tedbirleri alır.

CE İşareti: Bu işaret “CE İşaret Yönetmeliği” uyarınca belirlenen standartlara uygun olarak ex-proof ekipmanlar üzerinde bulunmalıdır. “CE İşaret Yönetmeliği” ekipman etiketine eklenecek etiketin standartlarını aşağıdaki gibi belirlemiştir.

EK-1 CE İŞARETİ

1. “CE” işareti aşağıdaki şekle ve orana uygun olarak “CE” harflerinden oluşur.
2. Küçültülmesi veya büyütülmesi gereken durumlarda yukarıda yer alan şekildeki oranlara uyulur.
3. İlgili teknik düzenlemede aksi belirtilmediği müddetçe, “CE” işareti asgarî 5 mm ebadında olur.

Onaylanmış Kuruluş Kodu: ATEX kapsamındaki ürünlerin belgelendirilmesi için Avrupa Birliği tarafından yetkilendirilmiş kuruluşlara verilen koddur.

“Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat Ve Koruyucu Sistemler İle İlgili Yönetmelik” te onaylanmış kuruluşların görev, yetki ve sorumluluklarına ait detaylı bilgi bulunmaktadır.

Patlama Korunması İşareti: Ex-proof ekipman etiketleri üzerinde bulunan patlamaya karşı korunma özel işaretidir. Ekipman etiketi haricinde patlayıcı ortamların giriş ve çıkışlarında görünür halde ve uygun ebatlarda bulunması gerekmektedir.

Ekipman Grubu: Ex-proof ekipmanlar yer altı ve yer üstü tesislerde farklı özelliklerde kullanılmaktadır. Grup I ve Grup II olmak üzere 2 farklı ekipman grubu bulunmaktadır.

• Grup I: Metan gazının bulunduğu yer altı tesislerinde kullanılmaya uygun ekipmanlar,
• Grup II: Yer üstünde bulunan tesislerde kullanılmaya uygun ex-proof ekipmanlar.

Ekipman Kategorisi: Ex-proof ekipmanların kullanıldıkları bölgelerin tiplerine göre belirlenen koruma derecesidir.

Bölge tipleri ekipmanın bulunduğu zonların bulunma sıklığı ve sürekliliğine göre 3’e ayrılır:

• Bölge 0/Bölge 20 de kullanılan ekipmanlar için Ekipman kategorisi: 1
• Bölge 1/Bölge 21 de kullanılan ekipmanlar için Ekipman kategorisi: 2
• Bölge 2/Bölge 22 de kullanılan ekipmanlar için Ekipman kategorisi: 3

Patlayıcı Ortam İçeriği: Patlayıcı ortamın oluşmasına sebep olan kimyasalların ortamda hangi fazda bulunduğuna göre belirlenen ekipman özelliğidir. Patlayıcı ortam içeriği 2’ye ayrılır:

• Gaz (Gas) halinde kimyasallardan kaynaklı patlayıcı ortamlarda: G
• Toz (Dust) halinde kimyasallardan kaynaklı patlayıcı ortamlarda: D

Sertifikalandırma Standardı: Ekipmanın sertifikalandırma işleminin hangi standartlara göre yapıldığını belirten ibaredir. Kullanılan standartlara göre 2’ye ayrılır:

• Avrupa Birliği standartlarına göre sertifikalandırılan ekipmanlarda: EEx
• Amerikan standartlarına göre sertifikalandırılan ekipmanlarda: AEx

Ekipman Koruma Tipi: Ex-proof ekipmanlar patlayıcı ortamlarda güvenliği sağlamak adına farklı koruma yöntemleri kullanabilmektedir. Koruma yöntemlerine göre ekipmanlar 8’e ayrılır:

• Aleve dayanıklı muhafaza ile koruma: “d” tipi
• Basınçlı mahfaza ile koruma: “p” tipi
• Toz doldurma ile koruma: “q” tipi
• Yağa daldırma ile koruma: “o” tipi
• Arttırılmış güvenlik ile koruma: “e” tipi
• Kendinden güvenli devreler ile koruma: “i” tipi
• Ark önleyici ekipman ile koruma: “n” tipi
• Kapsül içine alma yöntemi ile koruma: “m” tipi

Ekipman Grubu: Patlayıcı ortamı oluşturan kimyasalların en düşük tutuşma enerjilerine göre ekipman özelliklerinin belirlenmesinde kullanılan ibaredir. Ekipman grupları 3 tanedir:

• IIA –  Genel olarak hidrokarbon türevleri
• IIB –  Alkollerin büyük bir kısmı ve bazı hidrokarbonlar
• IIC –  Hidrojen, Asetilen, Karbondisülfit

Sıcaklık Sınıfı: Patlayıcı ortamı oluşturan kimyasalların en düşük tutuşma sıcaklığına göre belirlenen ekipman özelliğidir. Bu özellik ekipmanın çalışma şartlarında belirli bir sıcaklığı üstüne çıkmasını önleyecek şekilde bir alaşımdan yapılması ile sağlanır. Ex-proof ekipmanlarda 6 farklı sıcaklık sınıfı vardır:

• T1 –  <450 ⁰C
• T2 –  <300 ⁰C
• T3 –  <200 ⁰C
• T4 –  <135 ⁰C
• T5 –  <100 ⁰C
• T6 –  <85 ⁰C