Proses Tehlike Analizlerinde Zaman Tahmini ve Değerlendirme Ekibinin Proje Bütçesine Etkisi

Giriş

Proses tehlike analizleri kuruluşlarda Ar-Ge, tasarım, gözden geçirme, devreye alma ve devreden çıkartma gibi birçok aşamada uygulanmaktadır. Kullanılan analiz aracı projenin tehlike ve işletilebilirlik konularında olgunlaşmasına yardımcı olmaktadır. Kullanılacak aracın doğru seçimi çalışmadan beklentinin karşılanmasını sağlar. Ayrıca proses tehlike analizi için ön görülen sürenin gerçekleşen ile yakın olması hem analiz için ayrılan bütçenin hem de zaman planının sapmaması anlamına gelecektir.
Proses tehlike analizine göre ön görülen tahmini süreler Tablo 1’de verilmiştir.

Tablo 1. Proses Tehlike Analizlerine Ait Tahmini Süreler [1]

Teknik

Hazırlık Evresi

Analiz Evresi

Dokümantasyon

Küçük Sistem

Büyük Proses

Küçük Sistem

Büyük Proses

Küçük Sistem

Büyük Proses

Checklist

2 – 4 saat
1 – 3 gün
4 – 8 saat
3 – 5 gün
4 – 8
saat
2 – 4 gün

PrHA

4 – 8 saat
1 – 3 gün
1 – 3 gün
4 – 7 gün
1 – 2
gün
4 – 7 hafta

What-If

4 – 8 saat
1 – 3 gün
4 – 8 saat
3 – 5 gün
1 – 2
gün
1 – 3 hafta

HAZOP

8 – 12 saat
2 – 4 gün
2 – 6 gün
2 – 6 hafta
2 – 6
gün
2 – 6 hafta

FMEA

2 – 6 saat
1 – 3 gün
1 – 3 gün
1 – 3 hafta
1 – 3
gün
2 – 4 hafta

Tablo 1’de belirtilen süreler değerlendirme tekniği, çalışma evresi ve tesis tipinin basit şekilde ikiye ayrılabildiği durumlar için hazırlanmıştır. Değerlendirilen tekniğin süresini etkileyebilecek birçok farklı parametre ön görebiliriz, bunlardan birkaçı;

Tesisin çeşidi ve büyüklüğü

Ekipmanların karışıklık durumu ve sayısı

Takım üyelerinin sayısı ve niteliği

Seçilen proses tehlike analizi

Analiz edilecek tesis ya da tesis bölümünün tasarım seviyesi

şeklinde sıralanabilir.

Proses Tehlike Analizlerinde Süre Tahmini

Proses tehlike analizlerinin zaman planlaması için (1) nolu formül farklı parametrelerin gözden kaçmamasını ve bütçe belirlemede hata yapılmamasını sağlayabilir,

Te=(Nd*C1*C2*L*F)/E

Nd; NODE sayısı

C1; NODE kompleksliği faktörü

C2; Komponent kompleksliği faktörü

L; Tasarım seviyesi

F; Bir NODE için ortalama süre faktörü

E; Değerlendirme etkinliği

Formülde bulunan tüm parametreleri ayrı ayrı değerlendirecek olursak;

NODE sayısı (Nd)

Çalışmada detaylı analiz edilecek düğüm noktaları olarak düşünülmelidir. Eğer düğüm noktaları netleştirilmediyse standarda uygun çizilmiş P&I diyagramlarında bulunan pafta sayısına göre öngörü yapılabilir. Her P&I paftası için 2 node ön görüsü yapılabilir.

NODE kompleksliği faktörü (C1)

  • NODE içerisinde bir komponent bulunuyorsa; 1.0
  • NODE içerisinde 2 – 4 arası komponent var ise; 2.5
  • NODE içerisinde 5 ve üzerinde komponent var ise; 5

Komponent kompleksliği faktörü (C2)

  • Basit komponentler ve işletme için (ayırma, pompa basma vb.); 1.0
  • Orta derecede kompleks tesisler (gaz tesisleri vb.); 1.5
  • Kompleks tesisler (rafineri vb.); 2.0

Tasarım seviyesi (L)

  • Final gözden geçirmesi; 1.0
  • Başlangıç gözden geçirmesi; 0.5

Bir NODE için ortalama süre faktörü (F)

  • HAZOP Tekniği için genel olarak; 2.2
  • PrHA veya what-if tekniği için; 1.2

Değerlendirme etkinliği (E)

  • Değerlendirme etkinliği kendi içerisinde 7 farklı faktör ile hesaplanmaktadır;
  • E=E1*E2*E3*E4*E5*E6*E7
  • Nd>25 ise E1<0.9 değilse; 1.0
  • Tasarım henüz tamamlanmamış ise; E2<0.75, tamamlanmış ise; E2=1.0
  • Takım tecrübeli ve eğitim almış değil ise; E3<0.75, eğitimli ve tecrübeli ise E3=1.0
  • Takım etkinliği iyi değil ise E4<0.75, iyi ise E4=1.0
  • Eğer HAZOP dilli ortak değil ise (HAZOP lideri yabancı olabilir) E5<0.75, dil ortak ise E5=1.0
  • Değerlendirme takımı 4 – 8 kişi arasında ise (4 ve 8 dahil değil) E>1.0, aralığın dışında ise E6=1.0
  • Değerlendirilerek proseste birbirini tekrarlayan sistemler var ise E7=1.1, yok ise 1.0 [2]

Proses tehlike analizlerinde zaman planını etkileyen en önemli faktör elbette değerlendirilecek prosesin karmaşıklığı ve boyutudur. Ancak analizi gerçekleştirecek takımının etkinliği de azımsanmayacak kadar önemlidir. Uygulanacak tekniğin eğitimini almış ve değerlendirilecek proses hakkında derinlemesine bilgi sahibi bir ekip ile çalışma süresi ideale yakın olacaktır.

Aynı proseste, aynı tekniği uygulayan, ancak tekniğe ait eğitim düzeyinin ve kişi sayısının farklı olduğu iki takım için formül (1) uygulandığında Tablo 2’deki sonuçlar elde edilecektir.

Tablo 2. Aynı Prosesin Farklı Takımlar ile Analizi için Süre Tahmini

PHA

Takım 1

Takım 2

Nd

10,0
10,0

C1

2,5
2,5

C2

1,5
1,5

L

1,0
1,0

F

2,2
2,2

E1

1,0
1,0

E2

1,0
1,0

E3

1,0
0,7

E4

0,7
0,7

E5

1,0
1,0

E6

1,5
1,0

E7

1,0
1,0

Tahmini Zaman

(saat)
79
168

HAZOP tekniğinin uygulanacağı ve 10 farklı NODE’un analiz edileceği aynı proseste 8 kişiden fazla tekniğin eğitimini almamış katılımcısı olan uygulama yaklaşık 168 saat sürerken 4 – 8 kişi arasında HAZOP eğitimi almış katılımcısı olan uygulama 79 saat gibi bir sürede tamamlanabilecektir. İki farklı durum proje bütçesi açısından düşünüldüğünde hem HAZOP için alınacak dış desteğin hem de katılımcı zamanlarının bütçeye etkisi büyük olacaktır.

Tablo 3. Takım Üyesi Sayısına Göre Karşılıklı İletişim hattı Sayısı

Takım Üyesi Sayısı

Mümkün Çift Yönlü İletişim Hattı

2
1
3
2
4
4
5
7
6
11
7
16
8
22
9
29

Sonuç

Analizlerde farklı disiplinlerin katkısı kuşkusuz çok değerlidir, ancak kişi sayısının zaman planında sapmaya neden olacak seviyelere gelmesi tüm çalışmanın motivasyonunu olumsuz yönde etkileyecektir. Burada iyi uygulama örneği olarak tekniğe ait oturumlara ek alt oturumlar planlanması verilebilir. Analize ait oturumlarda alınacak aksiyon planları, katkısı alınacak uzmanlar ile alt oturum niteliği taşıyacak toplantılar ile gerçekleştirilebilir. Alt oturumlar ile spesifik konular için cevaplar edinilerek çalışma ilerletilebilir.

Tehlikelerin belirlenmesi ve risklerin kabul edilebilir seviyelere indirilmesi süreci bütünleşik proses güvenliğinin iki ana unsurundan biridir. Tüm süreçlerde olduğu gibi teknik risk yönetimi de kişilere bağlı olmayan, sistemlerin işlediği bir süreç olmalıdır.

Bu bağlamda, kuruluşlar güvenlik yaşam döngüsü içerisinde tehlikelerin belirlenmesi ve değerlendirilmesi sürecini oluşturmalıdır ve ilgili süreç;

  • Projelerin hangi aşamasında hangi aracın kullanılacağı,
  • Kuruluşlarda teknikler hakkında bilgi sahibi personelin nasıl yetiştirileceği,
  • Tekniğe liderlik edecek uzmanın hangi yeterlilikte olması gerektiği,
  • Ekiplerde hangi uzmanlıkların olması gerektiği,
  • Tekniğe uygun kişi sayısının nasıl sınırlı tutulacağı

sorularına cevap verir nitelikte olmalıdır.

Kaynaklar

[1] Center for Chemical Process Safety, 2008, Guidelines For Hazard Evaluation Procedures 3rd Edition

[2] Dennis, P. N., 2008, Safety and security review for the process industries 2nd Edition